چه وصیت نامه ای معتبر است؟
در این مقاله به موضوعات زیر خواهیم پرداخت:
- وصیت نامه معتبر چیست؟
- وصیت نامه محضری معتبر است؟
- وصیت نامه دستی معتبر است؟
- چه وصیتی فاقد اعتبار است؟
- آیا عمل کردن به وصیت الزامی است؟
امروزه افراد در زمان حیات خویش، حق دارند هر نوع دخل و تصرفی در اموال خویش انجام دهند جز تصرفاتی که به موجب قانون یا شرع، ممنوع اعلام گردیده است. ممکن است افراد قصد داشته باشند تا اموال ایشان بعد از مرگ، تحت مالکیت اشخاص دلخواه آن ها قرارگیرد و یا این که شخص یا اشخاص مورد نظر وی، اداره اموال یا سایر امور مد نظر وی را انجام دهند. برای دستیابی به اهداف اخیر، فرد می تواند از قالب عمل حقوقی وصیت استفاده کند.
انواع وصیت
وصیت بر دو قسم است؛
وصیت تملیکی
وصیت عهدی
وصیت تملیکی
وصیت تملیکی، عملی حقوقی است که به موجب آن فرد، اموال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا انتقال می دهد. این انتقال، معلق به فوت موصی ( وصیت کننده ) و مجانی می باشد. یعنی موصی نمی تواند در ازای دریافت مال یا انجام عملی، اموال خویش را انتقال دهد البته می تواند امور اخیر را در قالب شرط به وصیت اضافه کند تا به رایگان بودن عقد وصیت، خدشه ای وارد نشود. برای مثال موصی نمی تواند چنین وصیت کند: « اگر الف ماشین خود را به من انتقال دهد، خانه من بعد از مرگ متعلق به وی باشد » اما می تواند در وصیت خویش چنین قید کند: « خانه من بعد از مرگ متعلق به الف باشد. سپس اضافه می کند الف متعهد می گردد ماشین خود را به من انتقال دهد » لذا با توجه به این که تعلق خانه به شخص الف بعد از فوت موصی، منوط به هبه کردن ( بخشیدن ) ماشین توسط الف نیست، عقد وصیت صحیح است و شرط مندرج جهت ایجاد اثر حقوقی باید مورد قبول الف واقع گردد اما اگر الف هبه ماشین را قبول نکند به اعتبار وصیت لطمه ای وارد نمی شود و موصی تنها می تواند از وصیت خویش رجوع کند.
وصیت عهدی
در رابطه با وصیت نامه معتبر و انواع آن، نوع دیگر وصیت، وصیت عهدی است که مانند نوع دیگر، مجانی و معلق به فوت موصی است. در وصیت عهدی، موصی اموال خود را به موصی له تملیک نمی کند بلکه شخص یا اشخاصی را مامور می کند تا بعد از مرگ وی، اموال و سایر امور وی را اداره کنند که در این جا اشخاصی که ازجانب موصی، مامور انجام مورد وصیت می شوند، وصی نامیده می شود.
نحوه تنظیم وصیت نامه معتبر و انواع آن
بسیاری از معاملات تنظیمی بین اشخاص در جامعه، بدون هیچ گونه تشریفاتی قابل انجام است. برای مثال اشخاص می توانند توافقات خود راجع به معامله اتومبیل را بر روی یک کاغذ عادی مکتوب کنند که پس از امضا، قابل استناد در محاکم است اما برای انعقاد وصیت، قانون گذار شرایط خاصی را در قانون امور حسبی مقرر نموده که فقدان آن ها جز در شرایط خاص، منتج به بی اعتباری وصیت می گردد و بالتبع نزد محکمه قابل استناد نخواهد بود.
وصیت نامه معتبر و انواع آن
وصیتنامه از حیث شیوه تنظیم بر سه قسم است؛وصیت نامه خودنوشت
وصیت نامه سری
وصیت نامه رسمی
وصیتنامه خود نوشت مستلزم رعایت شرایط خاصی است تا مورد حمایت قانون گذار واقع گردد. این وصیتنامه طبق ماده 378 قانون امور حسبی باید اولا؛ تماما به خط موصی باشد. ثانیا؛ واجد تاریخ دقیق به روز، ماه و سال انشاء وصیت باشد. ثالثا؛ به امضای موصی برسد.
وصیت نامه رسمی
وصیتنامه رسمی، با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی و نزد سردفتر تنظیم می گردد.
وصیت نامه سری
در ادامه توضیح وصیت نامه معتبر و انواع آن به تعریف وصیت نامه سری پرداخته ایم. وصیتنامه سری، ترکیبی از وصیتنامه عادی و رسمی است چرا که نزد سردفتر تنظیم نمی شود بلکه سند آن نزد یکی از دفاتر اسناد رسمی به امانت گذاشته می شود. وصیتنامه سری صرفا باید امضای موصی برسد. شایان ذکر است افراد بی سواد نمی توانند وصیتنامه سری و عادی تنظیم کنند و چاره ای جز وصیت رسمی ندارند.
لازم به ذکر است در رابطه با وصیت نامه معتبر و انواع آن، هر چند قانون گذار شرایط فوق را شرط به رسمیت شناختن وصیتنامه دانسته اما در بعضی شرایط خاص مانند زمان جنگ، عدم رعایت تشریفات فوق( برای مثال عدم تقریر وصیتنامه خودنوشت توسط شخص موصی ) لطمه ای به اعتبار وصیت وارد نمی کند. فرض دیگری که عدم رعایت تشریفات منتج به عدم تحقق قصد موصی نمی گردد، قبول وصیت توسط وارثان است لذا چنان چه وارث به صحت وصیت اقرار کند، اقرار وی به نسبت سهم الارث موثر می باشد.
رجوع از وصیت توسط موصی و رد یا قبول آن توسط موصی لهم و وصی
وصیت کننده مادام که در قید حیات است می تواند به هر دلیلی از وصیت خود رجوع کند. برای مثال ممکن است اتومبیلی را که به نفع شخص خاص وصیت کرده، بفروشد که این اقدام عملا به معنای رجوع از وصیت است. هم چنین ممکن است صراحتا قصد خود را نسبت به رجوع به هر طریقی اعمال کند. هیچ فردی نمی تواند حق رجوع از وصیت را از خود سلب کند و سلب چنین حقی مخالف قانون می باشد. هم چنین در وصیت تملیکی اصولا صرف اراده موصی منتج به انتقال مال موضوع وصیت به موصی له بعد از مرگ نمی گردد بلکه موصی له باید آن را قبول کند. هم چنین با رد وصیت توسط موصی له در وصیت تملیکی، انتقال مالکیت صورت نمی گیرد. در وصیت عهدی، وصی تنها در زمان حیات وصیت کننده حق دارد آن را رد کند و چنان چه رد نکرد بعد از فوت موصی مکلف به انجام موضوع وصیت است.
یکی از مواردی در عرف، آگاهی دقیقی نسبت به آن وجدو ندارد بحث امکان محروم کردن وراث از ارث است. چه این که عموما تصور افراد این است که شخص می تواند وراث خود را از ارث محروم کند تا اموال وی پس از وفات به وراث انتقال نیابد. طبق ماده 837 قانون مدنی هیچ شخصی نمی نمی تواند از طریق وصیت( یا هر روش دیگری ) یکی یا چند نفر از وراث خویش را از ارث محروم کند. اما چنان چه شخصی قصد داشته باشد بعد از وفات به وراث وی اموالی نرسد می تواند تمام اموال خویش را در زمان حیات به هر شخصی که تمایل دارد انتقال دهد. (در این فرض عموما از قالب عقد صلح عمری استفاده می شود که در مقاله های آتی به آن پرداخته می شود) در این صورت میراثی باقی نمی ماند تا وراث از آن بهره مند گردند. هر چند این مورد از حیث نتیجه مانند محرومیت از از ارث است اما از حیث ماهیت با آن متفاوت است زیرا با انتقال اموال در زمان حیات، میراثی باقی نمی ماند تا بحث محرومیت از آن مطرح گردد.
حق وصیت کننده برای وصیت اموال خویش طبق قانون محدود گردیده است. طبق مقررات حاکم، موصی نمی تواند بیش از یک سوم( ثلث ) اموال خویش را در قالب وصیت منتقل کند. چنان چه موصی بیش از یک سوم اموال خویش را وصیت کند به این وضعیت، وصیت زاید بر ثلث گفته می شود. چنین وصیتی تا یک سوم اموال موصی صحیح است اما نسبت به مازاد یک سوم، تحقق آن منوط به رضایت ( تنفیذ ) وراث است و چنان چه وراث آن را قبول نکنند نسبت به مازاد بر یک سوم، وصیت باطل می گردد.
موسسه حقوقی عدل نیکان در
تسنیم.
