نیابت قضایی
در این مقاله به نکات زیر خواهیم پرداخت:
- منظور از نیابت قضایی چیست؟
- به چه شکل میتوان نیابت قضایی گرفت؟
- تمامی نکات مربوط به نیابت قضایی.
- هدف از نیابت قضایی چیست؟
- مدت اعتبار نیابت قضایی چقدر است؟
نیابت در لغت به معنای این است که از شخص دیگری بخواهید به نمایندگی از شما و برای شما کاری را انجام دهد. وکالت یک نوع نیابت است که موکل به وکیل خود می دهد. وکیل به نیابت از موکل به دادگاه و دیگر مراجع قضایی می رود و امور مربوط به موکل را به جای او انجام می دهد. حال اگر این نیابت به جای اینکه از شخصی به شخص دیگر منتقل شود از یک دادگاه به دادگاه دیگر داده شود نیابت قضایی نامیده می شود.
گاهی اوقات ممکن است بازپرس برای صدور حکم در دادگاه به نتایج تحقیقات و بررسی های محلی نیاز داشته باشد. همچنین گاهی اوقات بازپرس می خواهد اقداماتی نظیر جمع آوری آلات جرم از محل وقوع جرم را انجام دهد یا شهادت شهود را بشنود ولی به دلیل فاصله جغرافیایی این امر میسر نمی شود. مقام قضائی می تواند به مقام قضائی دیگری که در شهر دیگر قرار دارد نیابت قضایی بدهد تا امور مربوطه در آن دادگاه انجام شود.
مثلا اگر جرمی در شهر تالش رخ دهد، دادگاه حوزه قضائی تالش صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد. اگر فردی که در صحنه وقوع جرم حاضر بوده است در شهر تبریز باشد و امکان حضور در دادگاه تالش را نداشته باشد، از طرف حوزه قضائی تالش به حوزه قضائی تبریز نیابت داده می شود که اظهارات شاهد را ثبت کرده و گزارش آن را به تالش ارسال کنند.
هدف از نیابت قضایی
به طور کلی نیابت قضایی زمانی داده می شود که پرونده در دادگاه محلی تشکیل شود که امکان برخی رسیدگی های قانونی را ندارد. رسیدگی به مواردی مانند استماع شهادت شهود، بازجویی از متهم، جمع آوری اطلاعات محلی و … ممکن است در دادگاه مبدا امکان پذیر نباشد. دادگاه محلی صلاحیت رسیدگی به این قبیل موارد را دارد. بنابراین دادن نیابت قضایی روند دادرسی را تسهیل کرده و زمان و هزینه های مربوطه را کاهش می دهد.
انواع نیابت قضایی
نیابت قضایی از نظر محدوده اختیارات محوله به دو دسته نیابت عام و نیابت خاص تقسیم می شود:
نیابت عام: اگر مقام قضائی تمام اقدامات قضائی مربوط به یک موضوع را از ابتدا تا انتها به یک دادگاه دیگر محول کند، به این نیابت، نیابت عام گفته می شود. در نیابت عام مقام قضائی به طور کامل اختیارات خود را به مقام قضائی دیگر واگذار می کند و خود در هیچ یک از مراحل دخالت نمی کند.
نیابت خاص: نیابت خاص زمانی داده می شود که تنها یکی از اقدامات قضائی یا بخشی از آنها به حوزه ی دیگر محول شود.
از نظر محدوده جغرافیایی نیابت قضائی به دو صورت داخلی و بین المللی می باشد:
نیابت قضایی داخلی: نیابت قضایی داخلی بین دو حوزه جغرافیایی مختلف یا دو شهرستان در داخل کشور انجام می شود. در نیابت قضایی داخلی هر دو دادگاه نیابت دهنده و نیابت گیرنده در داخل کشور هستند. نکته مورد توجه در این نوع نیابت این است که در نیابت قضایی داخلی دادگاه نیابت دهنده نمی تواند شعبه دادگاه نیابت گیرنده را انتخاب کند بلکه باید پرونده را به حوزه قضائی ارجاع دهد و رئیس آن حوزه قضائی شعبه مورد نظر برای ارجاع پرونده را تعیین می کند.
نیابت قضایی بین المللی: نیابت قضایی بین الملل بین دو کشور انجام می شود. موضوعی که برای دادن نیابت قضایی بین المللی باید به آن توجه کرد این است که بین دو کشور نیابت دهنده و نیابت گیرنده باید معاهده یا توافقی در این موضوع منعقد شده باشنیابت قضایی
نیابت در لغت به معنای این است که از شخص دیگری بخواهید به نمایندگی از شما و برای شما کاری را انجام دهد. وکالت یک نوع نیابت است که موکل به وکیل خود می دهد. وکیل به نیابت از موکل به دادگاه و دیگر مراجع قضایی می رود و امور مربوط به موکل را به جای او انجام می دهد. حال اگر این نیابت به جای اینکه از شخصی به شخص دیگر منتقل شود از یک دادگاه به دادگاه دیگر داده شود نیابت قضایی نامیده می شود.
گاهی اوقات ممکن است بازپرس برای صدور حکم در دادگاه به نتایج تحقیقات و بررسی های محلی نیاز داشته باشد. همچنین گاهی اوقات بازپرس می خواهد اقداماتی نظیر جمع آوری آلات جرم از محل وقوع جرم را انجام دهد یا شهادت شهود را بشنود ولی به دلیل فاصله جغرافیایی این امر میسر نمی شود. مقام قضائی می تواند به مقام قضائی دیگری که در شهر دیگر قرار دارد نیابت قضایی بدهد تا امور مربوطه در آن دادگاه انجام شود.
مثلا اگر جرمی در شهر تالش رخ دهد، دادگاه حوزه قضائی تالش صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد. اگر فردی که در صحنه وقوع جرم حاضر بوده است در شهر تبریز باشد و امکان حضور در دادگاه تالش را نداشته باشد، از طرف حوزه قضائی تالش به حوزه قضائی تبریز نیابت داده می شود که اظهارات شاهد را ثبت کرده و گزارش آن را به تالش ارسال کنند.
مدت اعتبار نیابت قضایی
به طور کلی مدت اعتبار نیابت قضایی را دادگاه مقصد بر اساس مدت زمانی که برای انجام پیگیری ها و انجام امور محوله مورد نیاز است تعیین می کند. مرجع قضائی مقصد باید فرصت کافی داشته باشد تا پیگیری های لازم را انجام داده و نتیجه را به دادگاه مبدا اعلام کند. به طور معمول مدت اعتبار نیابت قضایی بیش از ۳ ماه در نظر گرفته می شود. اگر کمتر از این زمان مورد نیاز باشد حتما باید به دادگاه مقصد اعلام شود. ممکن است مواردی در پرونده موجود باشند که باید در کمترین زمان ممکن انجام شوند. در این حالت بهتر است نیابت تحویل داده شده و نیابت جدید اخذ شود تا اعتبار نیابت از بین نرود.
تفاوت نیابت قضایی کیفری و مدنی
همان طور که گفته شد در مواد ۱۱۹ تا ۱۲۲ آیین دادرسی کیفری به موضوع نیابت کیفری پرداخته شده است. موضوع نیابت مدنی نیز در ماده ۲۹۰ آیین دادرسی مدنی آمده است. ماهیت نیابت قضایی که در آیین دادرسی کیفری آمده است با نیابت قضایی که در آیین دادرسی مدنی آمده است تفاوت چندانی ندارد و تنها در فرآیند اعطای نیابت تفاوت هایی وجود دارد. علاوه بر این نیابت قضایی کیفری مربوط به امور کیفری و در صلاحیت دادگاه های کیفری است.د و موضوع پرونده ای که نیابت داده می شود نباید بر خلاف قوانین کشور پذیرنده باشد.
مدت اعتبار نیابت قضایی
به طور کلی مدت اعتبار نیابت قضایی را دادگاه مقصد بر اساس مدت زمانی که برای انجام پیگیری ها و انجام امور محوله مورد نیاز است تعیین می کند. مرجع قضائی مقصد باید فرصت کافی داشته باشد تا پیگیری های لازم را انجام داده و نتیجه را به دادگاه مبدا اعلام کند. به طور معمول مدت اعتبار نیابت قضایی بیش از ۳ ماه در نظر گرفته می شود. اگر کمتر از این زمان مورد نیاز باشد حتما باید به دادگاه مقصد اعلام شود. ممکن است مواردی در پرونده موجود باشند که باید در کمترین زمان ممکن انجام شوند. در این حالت بهتر است نیابت تحویل داده شده و نیابت جدید اخذ شود تا اعتبار نیابت از بین نرود.
تفاوت نیابت قضایی کیفری و مدنی
همان طور که گفته شد در مواد ۱۱۹ تا ۱۲۲ آیین دادرسی کیفری به موضوع نیابت کیفری پرداخته شده است. موضوع نیابت مدنی نیز در ماده ۲۹۰ آیین دادرسی مدنی آمده است. ماهیت نیابت قضایی که در آیین دادرسی کیفری آمده است با نیابت قضایی که در آیین دادرسی مدنی آمده است تفاوت چندانی ندارد و تنها در فرآیند اعطای نیابت تفاوت هایی وجود دارد. علاوه بر این نیابت قضایی کیفری مربوط به امور کیفری و در صلاحیت دادگاه های کیفری است.